Պասսակալիա
Հեղինակ: Հովհաննես Ազնաուրյան
«Իսկ այն, ինչ մենք առավել
լավ անուն չմտածելու պատճառով
երաժշտություն ենք կոչում,
կփրկի՞ արդյոք մեզ»: [1]
Ա. Ախմատովա
Պասսակալիա[2] , բակ, Աբովյան փողոց, Կաթողիկե եկեղեցի, լուսակիր, հյուրանոց, Լեռ, Մանուկյան փողոց, նա, նա, նա…
Պասսակալիան սկսվեց փողոց դուրս գալուցդ շատ ավելի վաղ: Սկսվեց արթնացումից, երբ աչքերդ բացեցիր ու ժպտացիր: Երկար տարիների ընթացքում առաջին անգամ ժպիտով արթնացար: Վախեցար դրանից, բայց հետո կրկին ժպտացիր: Այդպես ժպտում է նա, ով որոշած բան ունի: Ով երկար տանջանքներից հետո ելքը գտել է: Իսկ երբ գտնում ես ելքը կամ որևէ բան վճռում, միշտ ժպտում ես, իբր թե քեզ ազատ ես զգում կամ ազատագրված:
Լինում է, որ արթնանում ես արդեն երաժշտությունը գլխիդ մեջ, իսկ ավելի ճիշտ՝ կրծքիդ տակ, և այդ առավոտ, ինչպես միշտ, ներկա էր մեծարգո Գեորգ Ֆրիդրիխ Հենդելը, որը քեզ դուրս կանչեց փողոց: Եվ դու դրանից էլ ժպտացիր: Տամ-պադամ-պադամ-պադամ…,- դնդնացնում էիր դու, երբ գնում էիր խոհանոց սուրճ պատրաստելու: Տամ-պադամ-պադամ-պադամ…,- դնդնացնում էիր, երբ մի գավաթ սուրճը ձեռքիդ պատշգամբում կանգնած ծխում էիր, երբ սափրվում էիր, երբ կանգնած էիր ցնցուղի եռման շիթերի տակ… նայում էիր, թե ինչպես են շիթերը հոսում քո վրայից, և այդ առավոտ մտածեցիր, որ այդպես անցյալի մաշկն է գնում քեզանից՝ կեղտոտ, արդեն քրքրված, կոշտուկի պես կոպտացած, մաշկն ու հոգին նորից մաքրվում են: Տամ-պադամ-պադամ-պադամ…
Իսկ հետո թեք աստիճաններով շենքի կեղտոտ, գարշահոտ բերանից դուրս եկար բակի մաքուր օդ և մի երկու վայրկյանով քարացար, որ մտածես՝ որ կողմ գնաս: Եթե դեպի աջ գնաս, ուրեմն պետք է անցնես էլի մի երկու-երեք բակի լաբիրինթոսով, հետո արդեն դուրս գաս Աբովյան փողոց, որտեղ բոլոր հնարավոր խանութներն են ու եկեղեցին, իսկ եթե ձախ՝ ապա միանգամից դուրս ես գալիս Տերյան փողոց, որտեղ միշտ վտանգ կա տեղում իր մշտական կայանատեղին գտած ծանոթ տաքսիստի հանդիպելու, ով ջերմեռանդորեն իր «մերս»-ի դիմապակին փայլեցնելով կարող է քեզ վերջին տնտեսական և քաղաքական նորություններին իրազեկել: Դու որոշեցիր դեպի աջ քայլել: Այսօր ոչ մի նորության հավես չկար: Այսօր ինքդ նորություն էիր, թեկուզ միմիայն քեզ համար: Բայց ի վերջո ստիպված ես դուրս գալ Սայաթ-Նովա փողոց, որպեսզի գործի գնաս:
Անցնելով մեքենաների «քնած» տնակերի կողքով, մեծարանքով բաց թողնելով կարևոր հայացքով բակը շեղակի կտրող-անցնող սև կատվին, որը թաթերի վրա սպիտակ բազկակապեր ուներ — չմոռացար ձախ ուսիս վրայով թքել — ժպտացիր, որ լվացքի պարաններից մեկի վրա նկատել ես տարբեր չափսերի չորս կրծկալ և տղամարդու մի զույգ գուլպա, և շարունակելով նույնկերպ մտքումդ դնդնացնել՝ դուրս եկար Աբովյան փողոց:
Աբովյան փողոցում ցնծում էր գարունը: Մայթի վրա ծլած հագուստի խանութներից քաղաքապետարանի որոշմամբ ազատագրված տարածքն ուրախացել էր արևով, ծառերի ծաղկելով: Պարզ եղանակին առավոտյան Աբովյան փողոցը լույսի, տարածության և գույնի փառաբանումն է: Եվ դու էլ քայլերդ ուղղեցիր փողոցով դեպի վար և միանգամից զգացիր արևը, որը ջերմորեն տաքացրեց մեջքդ ու ծոծրակդ: Խանութները դեռ փակ էին, և այնպիսի տպավորություն էր ստեղծվում, ասես ցուցափեղկերում կանգնեցրած մանեքենները կենդանի էին: Այդպես միշտ է լինում, մտածեցիր, երբ մարդ չկա, անշունչ առարկաները շնչավորվում են:
Իսկ հետո հասար աջ կողմում գտնվող Կաթողիկե եկեղեցուն, ինչպես դու ես ասում՝ Եկեղեցիկին, որովհետև 13-րդ դարի վանքից պահպանվել է միայն փոքրիկ ժամատունը: Ինչպես միշտ գլուխդ վեր բարձրացրիր, նայեցիր գմբեթին, խաչին: Միշտ էլ նայում ես գմբեթին ու խաչին, բայց այդ առավոտ այդ նույնն արեցիր առանց չնչին երկյուղի և մտքումդ ասացիր՝ «Շնորհակալ եմ»: Մտածեցիր նաև, որ կարող էիր ներս մտնել ու մի մոմ վառել, եթե այսքան վաղ չլիներ: Այդ միտքը թեև սկզբում քեզ ահաբեկեց, բայց հետո նորից ժպտացիր: Եվ լավ է: Երբեք նախկինում եկեղեցի չէիր գնում, անպատրաստ էիր զգում, անարժան, հոգով անմաքուր, թեև մկրտված էիր: Բայց այ հիմա ասես ձգեց, ցանկություն առաջացավ մոմ վառելու: Բոլորի համար առանձին-առանձին: Հետո մտածեցիր. իսկ գուցե բոլորի համար միանգամի՞ց: Թե՞ այնուամենայնիվ առանձին-առանձին:
Խաչմերուկից ձախ թեքվեցիր: Լուսակիր: Երևի թե ամենատևաժամ լուսակիրը Երևանում: Եվ, ինչպես միշտ, աչքիցդ չվրիպեց, թե որ թվի պահին հասար մայթեզրին՝ 74, 73… Վաղուց արդեն սովոր ես ցանկացած թիվ կապել տարեթվերի հետ: Այ օրինակ հիմա. հասար զեբրային և նկատեցիր՝ 47… և մտածեցիր, որ պետք է զանգել մամային: Ինչ վաղուց չես զանգել մորդ: Բայց մի նեղացիր, խնդրում եմ, մա: Դու ախր ձայնից էլ անսխալ գուշակում ես, թե ինձ ոնց եմ զգում… Եվ ես պարզապես չեմ ուզում քեզ վշտացնել… Բայց, չէ: Այսօր իսկապես լավ եմ: Դու, կարևորը, մի անհանգստացիր: Ամեն ինչ կարգին է: Կարգին է: Կարգին: Իհարկե: Անպայման: Ավելի հաճախ կզանգեմ: Կզանգեմ:
Եվ հենց այն ժամանակ, երբ Աբովյան փողոցից անցար Սայաթ-Նովա, սկսվեց իրական Պասսակալիան. Սայաթ-Նովան երկար և ուղիղ փողոց է, գնա ու գնա: Դրա համար էլ կրկին Տամ-պադամ-պադամ-պադամ… քայլ, երկրորդը, երրորդը, քայլք-քայլք, քայլ… ճամփա:
Հյուրանոց «Անի»: Առավոտներն այստեղ արտասահմանցիները հավաքվում են ավտոբուսների մոտ, որպեսզի էքսկուրսիա գնան: Դու անցար խառնամբոխի միջով, ու ականջիդ հասավ գերմանա-իտալա-իսպանա-անգլերեն զրույց: Ժպտացիր: Ահա քեզ Բաբելոն ու տապան: Եվ մտածեցիր, որ զբոսաշրջիկները հիմնականում թոշակառուներն են: Երևի թե նրա համար, որ ջահելները ճանապարհորդելու ժամանակ չունեն: Կամ էլ ծերուկներն արդեն ամենուր եղել են, և մնացել է միայն աշխարհի երեսին մոռացված մեր երկիրը: Այնպես հուզիչ էին ծերուկները: Հատկապես պառավ կանայք առավոտվանից արդեն կայտառ կանգնել էին ծածկի տակ և սեթևեթելով ծխում էին՝ աչքի պոչով նայելով իրենց տղամարդկանց և ավտոբուսներին… Ծերուկները միշտ հուզիչ են: Մի ուրիշ աշխարհից: Ինչ-որ պտտվող սկավառակի ուղեծրի եզրին կանգնած սպասում են անհունություն թռչելու իրենց հերթին:
Աբովյան փողոցի պես այստեղ էլ մայթի երկարությամբ ծառերը ծաղկել էին: Սպիտակ, ինչպես ձյունը: Եվ ՍՊԱՍՈՒՄՈՎ: Գարունն ինքնին միշտ սպասում է: Գարունը ամռան սպասումն է, ինչպես աշունն է սպասումը ձմռան: Գարունն ու աշունը անցումային շրջաններ են: Այդպիսի եղանականեր չկան: Նրանք միջսեզոնային են:
Տամ-պադամ-պադամ-պադամ…
Սայաթ-Նովա փողոցը նետի պես երկար է, նիզակի պես կամ էլ աչքի ծայրից մինչև քունքամազը ձգվող ամենաերկար կնճռի պես… և դեռ հյուրանոցից էլ սկսում ես մտածել ու գուշակել՝ այսօր Լեռանը կտեսնե՞ս:
Նրա ներկայությունը: Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ ամպերի կամ մգամածության պատճառով Լեռը չի երևում, միևնույն է, նրա հիմնավոր ներկայությունը միշտ զգացվում է: Եվ արդեն ծես ու արարողություն է դարձել ամեն առավոտ աշխատանքի գնալիս Լեռանը ողջունելը: Երբ Լեռը տեսադաշտում է ու չի թաքնվում, առավոտվա զրույցը երբեմն երկար է տևում: Ամենից հաճախ Լեռը լռում է, բայց երբեմն մեկ-երկու բառ է ասում, և դու հասկանում ես, որ դա այն էր, ինչ փնտրում էիր կամ ինչի համար գլուխ էիր ջարդում՝ պատասխան չգտնելով: Մի՞թե երեկ այդպես չպատահեց: Պատասխանը պարզ էր և հանճարեղ. թող միակը, որը հիմնական է, օրինակ այս Լեռը, մնա, իսկ մնացածը կարելի է փոխել: Այդպիսին էր ելքը, այդպիսին էր որոշումը: Իսկ երբ ելքը գտնում ես կամ որոշում ընդունում, միշտ ժպտում ես, ասես քեզ ազատ ես զգում: Կամ ազատագրվում ես: Քանզի այն ամենը, ինչ հավերժ չէ, կարելի է փոխել, և դու մտածում էիր՝ ի զորու ես փոխել: Չես կարող փոխել երկինքը, երկիրը, արևը, երբեք չես փոխի Լեռը: Տամ-պադամ-պադամ-պադամ:
-Լեռ, այդտե՞ղ ես:
-Այստեղ եմ:
-Լսո՞ւմ ես:
-Լսում եմ:
-Բարկանո՞ւմ ես: Ես չէ՞ որ քո ասածով եմ անում:
-Չէ:
Եվ Լեռն այլևս ոչինչ չասաց.
Եվ դու մտածմունքի մեջ ընկած շարունակեցիր ճամփադ: «Չէ». Լեռը չի բարկանում կամ էլ դու էիր սխալ հասկացել խորհուրդը:
Տամ-պադամ-պադամ-պադամ…
Սայաթ-Նովա փողոցն ավարտվեց, չնայած թվում էր՝ երբեք չի վերջանա: Մի հայացք էլ գցելով այնտեղ, ուր հաստատ գիտեիր, որ Լեռն է, անցար Մանուկյան փողոցը և ի վար քայլեցիր: Հինգ-յոթ րոպե հետո արդեն բանալիով կբացես դուռն ու կմտնես գրանսենյակ: Եվ օրը կսկսվի: Ինչպես երեկ, երբ դու մտածեցիր. «Օրերը նման են իրար, միայն թե ամպերն են տարբեր…»: Բայց այսօր այդպես չես կարող մտածել, քանի որ դու ես փոխվել: Եվ…
Հասար շենքին, որտեղ աշխատում ես: Կանգ առար: Քարացար: Քեզ էին նայում տասնյակ աչք-պատուհաններ, դուռ-շուրթերը և բացվել-փակվելով՝ ասես քեզ հրավիրում էին ներս: Ահա մի քանի վայրկյանից այդ ապակե բերանը կուլ կտա քեզ, և դու նորից կանհետանաս… Ինչ-որ անհասկանալի անշարժ կերպով դեռ կանգնած ես մուտքի մոտ: Եվ սիրտդ ինքնամոռաց բաբախում է….
Մոտեցար շենքի դռներին և թույլ չտվեցիր, որ ապակե դռները կուլ տան քեզ: Քարացումից դուրս գալով՝ շարունակեցիր ճամփադ Մանուկյան փողոցով: Մեջքիդ ու ծոծրակիդ զգում էիր, թե ինչպես է շենքը հետ-հետ մնում քեզանից: Ժպտացիր: Ահաբեկվեցիր դրանից, բայց հետո էլի ժպտացիր, այն մարդու ժպիտով, ով երկար տառապանքներից ու չարչարանքներից հետո վերջապես ելքը գտել է: Ու դու գիտեիր, ավելի ճիշտ՝ կուզեիր իմանալ, որ ոչ միայն Լեռը քեզանից գոհ կլինի, այլ նաև նա: Նա: Չէ՞ որ նա քեզանից վճռականության էր սպասում, նա քեզ սխրանքի էր ոգեշնչում: Եվ դու երախտապարտ էիր նրան դրա համար:
«Քո շնորհիվ: Հաստատ, քո շնորհիվ… Կուզեի քեզ մի բան ասել: Այն, ինչ մտածում էի: Այն մասին, որ անվերջ մտածում եմ, որովհետև կապված էքեզ հետ, ինձ հետ, իսկ քո մասին անընդհատ եմ մտածում… Լսիր, իմ կյանք, իմ սեր: Մենք կանք և միևնույն ժամանակ չկանք: Հա՜, հա՜: Այնպեստարօրինակ է: Դու այստեղ ինչ—որ տեղ ես, քո աշխատանքի մեջ, քո ընտանիքի, իսկ ես՝ իմ: Դա է այն իրականությունը, որ բոլորը գիտեն: Եվայդ իրականությունը ինչ—որ սև ու սպիտակ է: Բայց կա այն իրականությունը, որտեղ մենք ենք, և այն լի է աշխարհի բոլոր գույներով: Հասկանո՞ւմես՝ ինչ եմ ասում: Եվ պատահական չէ: Որովհետև այն մեզ համար երկրորդ իրականությանն է, որտեղ մենք ենք, ավելի իրական, քան իրականումէ: Որովհետև մենք ԱՊՐՈՒՄ ԵՆՔ հենց նրանում, իսկ այն մեկում՝ առարկայականում, պարզապես գոյություն ունենք: Եվ ես սիրում եմ ՄԵՐ այդիրականությունը: Մտածեցի, որ հենց դա էլ իմաստ ունի: Համենայն դեպս միայն դա է իմ գորշ, բանի պետք չեկող կյանքին գույներ տալիս: Միայնայս կյանքը, միայն դու ես թույլ տալիս, որ արյունը հոսի երակներումս, որը հենց գրելն է… և շնորհիվ քեզ: Շնորհիվ քեզ: Մի անգամ դու ներսխուժեցիր իմ կյանք, և, ինչպես տեսնում ես, մնացիր այնտեղ ընդմիշտ: Ես այն ժամանակ մեռած էի: Ես արդեն մեռել էի, բայց դեռ ինձ չէին թաղել: Եվ երբ արդեն նեխման հոտը անտանելի էր դարձել, հայտնվեցիր դու: Հայտնվեցիր, որ ինձ կենդանացնես: Հարություն տաս: Դարձար այնհրեշտակը, որն այցի եկավ ինձ, և ես հարություն առա: Այդ օրվանից դու՝ պահապան հրեշտակս, փրկում ու պահպանում ես ինձ: Իսկ հետո, երբես կենդանացա, ապաքինվեցի, դու ինձ թևեր պարգևեցիր և սովորեցրիր թռչել: Մենք սավառնում էինք մասին: Մենք սավառնում ենք: Մենք կարողենք սավառնել մեր կյանքում»:
Դու մտար բակ, իսկ հետո՝ շենք: Բարձրացար չորրորդ հարկ ու հաղորդագրություն գրեցիր՝ բարձրանում եմ քեզ մոտ: Դռան զանգը տվեցիր:
-Ողջույն… Շուտ ես եկել: Չէի սպասում քեզ: Թեև լավ է, որ եկել ես: Պիտի խոսենք: Ներս արի: Մի ժպտա: Սա ի՞նչ է: Ատամի խոզանա՞կ: Ատամի խոզանակո՞վ ես եկել ինձ մոտ: Չէ, դու չես կարող ինձ մոտ տեղափոխվել: Ոչինչ չի պատահել: Նույն բանն ես կրկնում: Ասացի՝ պարզապես պետք է խոսենք: Գործից դո՞ւրս ես եկել: Ինչի՞ համար ես արել: Ես ասել եմ, որ ի՞նչ: Ես բնավ այդ չեմ նկատի ունեցել: Դու ամեն ինչ սխալ ես հասկացել: Հասկանո՞ւմ ես: Դա միայն կիրք էր: Սեր չէր: Մի ընդհատիր: Այդ ամենն ավելորդ է, հասկանո՞ւմ ես: Այս ամբողջ ընթացքում ուզում էի քեզ ասել, որ ուրիշ տղամարդու եմ սիրում: Քեզ չեմ սիրում: Այսինքն՝ սիրում եմ, բայց եղբոր նման: Հետո՞ ինչ, որ քնել ենք իրար հետ: Կիրք էր, անցավ: Հա, լավ կլինի գնաս: Ես կզանգեմ քեզ օրվա ընթացքում: Պետք է:
Դու ինձ թևեր պարգևեցիր, սովորեցրիր թռչել…
Նա, նա, նա… Մանուկյան փողոց, Լեռ, հյուրանոց, լուսակիր, Կաթողիկե եկեղեցի, Աբովյան փոցող, բակ, Ռեքվիեմ…
Ռուսերենից թարգմանեց Մարիա Լազարևան
[1]Թարգմանությունը՝ Արաքս Շահինյանի
[2]Պասսակալիա (իտալ. passacaglia, իսպ. pasacalle, pasar-անցնել և calle-փողոց բառերից) — ակադեմիական երաժշտության մեջ՝ պահված բասսի վրա հիմնված գործիքային պիես (ավելի հաճախ երգեհոնի կամ կլավեսինի համար)՝ գրված պոլիֆոնիկ վարիացիաների ձևով (Վիքիպեդիա):
(с сайта читать здесь)
Անդին 1, 2017
Պասսակալիա[2] , բակ, Աբովյան փողոց, Կաթողիկե եկեղեցի, լուսակիր, հյուրանոց, Լեռ, Մանուկյան փողոց, նա, նա, նա…
Պասսակալիան սկսվեց փողոց դուրս գալուցդ շատ ավելի վաղ: Սկսվեց արթնացումից, երբ աչքերդ բացեցիր ու ժպտացիր: Երկար տարիների ընթացքում առաջին անգամ ժպիտով արթնացար: Վախեցար դրանից, բայց հետո կրկին ժպտացիր: Այդպես ժպտում է նա, ով որոշած բան ունի: Ով երկար տանջանքներից հետո ելքը գտել է: Իսկ երբ գտնում ես ելքը կամ որևէ բան վճռում, միշտ ժպտում ես, իբր թե քեզ ազատ ես զգում կամ ազատագրված:
Լինում է, որ արթնանում ես արդեն երաժշտությունը գլխիդ մեջ, իսկ ավելի ճիշտ՝ կրծքիդ տակ, և այդ առավոտ, ինչպես միշտ, ներկա էր մեծարգո Գեորգ Ֆրիդրիխ Հենդելը, որը քեզ դուրս կանչեց փողոց: Եվ դու դրանից էլ ժպտացիր: Տամ-պադամ-պադամ-պադամ…,- դնդնացնում էիր դու, երբ գնում էիր խոհանոց սուրճ պատրաստելու: Տամ-պադամ-պադամ-պադամ…,- դնդնացնում էիր, երբ մի գավաթ սուրճը ձեռքիդ պատշգամբում կանգնած ծխում էիր, երբ սափրվում էիր, երբ կանգնած էիր ցնցուղի եռման շիթերի տակ… նայում էիր, թե ինչպես են շիթերը հոսում քո վրայից, և այդ առավոտ մտածեցիր, որ այդպես անցյալի մաշկն է գնում քեզանից՝ կեղտոտ, արդեն քրքրված, կոշտուկի պես կոպտացած, մաշկն ու հոգին նորից մաքրվում են: Տամ-պադամ-պադամ-պադամ…
Իսկ հետո թեք աստիճաններով շենքի կեղտոտ, գարշահոտ բերանից դուրս եկար բակի մաքուր օդ և մի երկու վայրկյանով քարացար, որ մտածես՝ որ կողմ գնաս: Եթե դեպի աջ գնաս, ուրեմն պետք է անցնես էլի մի երկու-երեք բակի լաբիրինթոսով, հետո արդեն դուրս գաս Աբովյան փողոց, որտեղ բոլոր հնարավոր խանութներն են ու եկեղեցին, իսկ եթե ձախ՝ ապա միանգամից դուրս ես գալիս Տերյան փողոց, որտեղ միշտ վտանգ կա տեղում իր մշտական կայանատեղին գտած ծանոթ տաքսիստի հանդիպելու, ով ջերմեռանդորեն իր «մերս»-ի դիմապակին փայլեցնելով կարող է քեզ վերջին տնտեսական և քաղաքական նորություններին իրազեկել: Դու որոշեցիր դեպի աջ քայլել: Այսօր ոչ մի նորության հավես չկար: Այսօր ինքդ նորություն էիր, թեկուզ միմիայն քեզ համար: Բայց ի վերջո ստիպված ես դուրս գալ Սայաթ-Նովա փողոց, որպեսզի գործի գնաս:
Անցնելով մեքենաների «քնած» տնակերի կողքով, մեծարանքով բաց թողնելով կարևոր հայացքով բակը շեղակի կտրող-անցնող սև կատվին, որը թաթերի վրա սպիտակ բազկակապեր ուներ — չմոռացար ձախ ուսիս վրայով թքել — ժպտացիր, որ լվացքի պարաններից մեկի վրա նկատել ես տարբեր չափսերի չորս կրծկալ և տղամարդու մի զույգ գուլպա, և շարունակելով նույնկերպ մտքումդ դնդնացնել՝ դուրս եկար Աբովյան փողոց:
Աբովյան փողոցում ցնծում էր գարունը: Մայթի վրա ծլած հագուստի խանութներից քաղաքապետարանի որոշմամբ ազատագրված տարածքն ուրախացել էր արևով, ծառերի ծաղկելով: Պարզ եղանակին առավոտյան Աբովյան փողոցը լույսի, տարածության և գույնի փառաբանումն է: Եվ դու էլ քայլերդ ուղղեցիր փողոցով դեպի վար և միանգամից զգացիր արևը, որը ջերմորեն տաքացրեց մեջքդ ու ծոծրակդ: Խանութները դեռ փակ էին, և այնպիսի տպավորություն էր ստեղծվում, ասես ցուցափեղկերում կանգնեցրած մանեքենները կենդանի էին: Այդպես միշտ է լինում, մտածեցիր, երբ մարդ չկա, անշունչ առարկաները շնչավորվում են:
Իսկ հետո հասար աջ կողմում գտնվող Կաթողիկե եկեղեցուն, ինչպես դու ես ասում՝ Եկեղեցիկին, որովհետև 13-րդ դարի վանքից պահպանվել է միայն փոքրիկ ժամատունը: Ինչպես միշտ գլուխդ վեր բարձրացրիր, նայեցիր գմբեթին, խաչին: Միշտ էլ նայում ես գմբեթին ու խաչին, բայց այդ առավոտ այդ նույնն արեցիր առանց չնչին երկյուղի և մտքումդ ասացիր՝ «Շնորհակալ եմ»: Մտածեցիր նաև, որ կարող էիր ներս մտնել ու մի մոմ վառել, եթե այսքան վաղ չլիներ: Այդ միտքը թեև սկզբում քեզ ահաբեկեց, բայց հետո նորից ժպտացիր: Եվ լավ է: Երբեք նախկինում եկեղեցի չէիր գնում, անպատրաստ էիր զգում, անարժան, հոգով անմաքուր, թեև մկրտված էիր: Բայց այ հիմա ասես ձգեց, ցանկություն առաջացավ մոմ վառելու: Բոլորի համար առանձին-առանձին: Հետո մտածեցիր. իսկ գուցե բոլորի համար միանգամի՞ց: Թե՞ այնուամենայնիվ առանձին-առանձին:
Խաչմերուկից ձախ թեքվեցիր: Լուսակիր: Երևի թե ամենատևաժամ լուսակիրը Երևանում: Եվ, ինչպես միշտ, աչքիցդ չվրիպեց, թե որ թվի պահին հասար մայթեզրին՝ 74, 73… Վաղուց արդեն սովոր ես ցանկացած թիվ կապել տարեթվերի հետ: Այ օրինակ հիմա. հասար զեբրային և նկատեցիր՝ 47… և մտածեցիր, որ պետք է զանգել մամային: Ինչ վաղուց չես զանգել մորդ: Բայց մի նեղացիր, խնդրում եմ, մա: Դու ախր ձայնից էլ անսխալ գուշակում ես, թե ինձ ոնց եմ զգում… Եվ ես պարզապես չեմ ուզում քեզ վշտացնել… Բայց, չէ: Այսօր իսկապես լավ եմ: Դու, կարևորը, մի անհանգստացիր: Ամեն ինչ կարգին է: Կարգին է: Կարգին: Իհարկե: Անպայման: Ավելի հաճախ կզանգեմ: Կզանգեմ:
Եվ հենց այն ժամանակ, երբ Աբովյան փողոցից անցար Սայաթ-Նովա, սկսվեց իրական Պասսակալիան. Սայաթ-Նովան երկար և ուղիղ փողոց է, գնա ու գնա: Դրա համար էլ կրկին Տամ-պադամ-պադամ-պադամ… քայլ, երկրորդը, երրորդը, քայլք-քայլք, քայլ… ճամփա:
Հյուրանոց «Անի»: Առավոտներն այստեղ արտասահմանցիները հավաքվում են ավտոբուսների մոտ, որպեսզի էքսկուրսիա գնան: Դու անցար խառնամբոխի միջով, ու ականջիդ հասավ գերմանա-իտալա-իսպանա-անգլերեն զրույց: Ժպտացիր: Ահա քեզ Բաբելոն ու տապան: Եվ մտածեցիր, որ զբոսաշրջիկները հիմնականում թոշակառուներն են: Երևի թե նրա համար, որ ջահելները ճանապարհորդելու ժամանակ չունեն: Կամ էլ ծերուկներն արդեն ամենուր եղել են, և մնացել է միայն աշխարհի երեսին մոռացված մեր երկիրը: Այնպես հուզիչ էին ծերուկները: Հատկապես պառավ կանայք առավոտվանից արդեն կայտառ կանգնել էին ծածկի տակ և սեթևեթելով ծխում էին՝ աչքի պոչով նայելով իրենց տղամարդկանց և ավտոբուսներին… Ծերուկները միշտ հուզիչ են: Մի ուրիշ աշխարհից: Ինչ-որ պտտվող սկավառակի ուղեծրի եզրին կանգնած սպասում են անհունություն թռչելու իրենց հերթին:
Աբովյան փողոցի պես այստեղ էլ մայթի երկարությամբ ծառերը ծաղկել էին: Սպիտակ, ինչպես ձյունը: Եվ ՍՊԱՍՈՒՄՈՎ: Գարունն ինքնին միշտ սպասում է: Գարունը ամռան սպասումն է, ինչպես աշունն է սպասումը ձմռան: Գարունն ու աշունը անցումային շրջաններ են: Այդպիսի եղանականեր չկան: Նրանք միջսեզոնային են:
Տամ-պադամ-պադամ-պադամ…
Սայաթ-Նովա փողոցը նետի պես երկար է, նիզակի պես կամ էլ աչքի ծայրից մինչև քունքամազը ձգվող ամենաերկար կնճռի պես… և դեռ հյուրանոցից էլ սկսում ես մտածել ու գուշակել՝ այսօր Լեռանը կտեսնե՞ս:
Նրա ներկայությունը: Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ ամպերի կամ մգամածության պատճառով Լեռը չի երևում, միևնույն է, նրա հիմնավոր ներկայությունը միշտ զգացվում է: Եվ արդեն ծես ու արարողություն է դարձել ամեն առավոտ աշխատանքի գնալիս Լեռանը ողջունելը: Երբ Լեռը տեսադաշտում է ու չի թաքնվում, առավոտվա զրույցը երբեմն երկար է տևում: Ամենից հաճախ Լեռը լռում է, բայց երբեմն մեկ-երկու բառ է ասում, և դու հասկանում ես, որ դա այն էր, ինչ փնտրում էիր կամ ինչի համար գլուխ էիր ջարդում՝ պատասխան չգտնելով: Մի՞թե երեկ այդպես չպատահեց: Պատասխանը պարզ էր և հանճարեղ. թող միակը, որը հիմնական է, օրինակ այս Լեռը, մնա, իսկ մնացածը կարելի է փոխել: Այդպիսին էր ելքը, այդպիսին էր որոշումը: Իսկ երբ ելքը գտնում ես կամ որոշում ընդունում, միշտ ժպտում ես, ասես քեզ ազատ ես զգում: Կամ ազատագրվում ես: Քանզի այն ամենը, ինչ հավերժ չէ, կարելի է փոխել, և դու մտածում էիր՝ ի զորու ես փոխել: Չես կարող փոխել երկինքը, երկիրը, արևը, երբեք չես փոխի Լեռը: Տամ-պադամ-պադամ-պադամ:
-Լեռ, այդտե՞ղ ես:
-Այստեղ եմ:
-Լսո՞ւմ ես:
-Լսում եմ:
-Բարկանո՞ւմ ես: Ես չէ՞ որ քո ասածով եմ անում:
-Չէ:
Եվ Լեռն այլևս ոչինչ չասաց.
Եվ դու մտածմունքի մեջ ընկած շարունակեցիր ճամփադ: «Չէ». Լեռը չի բարկանում կամ էլ դու էիր սխալ հասկացել խորհուրդը:
Տամ-պադամ-պադամ-պադամ…
Սայաթ-Նովա փողոցն ավարտվեց, չնայած թվում էր՝ երբեք չի վերջանա: Մի հայացք էլ գցելով այնտեղ, ուր հաստատ գիտեիր, որ Լեռն է, անցար Մանուկյան փողոցը և ի վար քայլեցիր: Հինգ-յոթ րոպե հետո արդեն բանալիով կբացես դուռն ու կմտնես գրանսենյակ: Եվ օրը կսկսվի: Ինչպես երեկ, երբ դու մտածեցիր. «Օրերը նման են իրար, միայն թե ամպերն են տարբեր…»: Բայց այսօր այդպես չես կարող մտածել, քանի որ դու ես փոխվել: Եվ…
Հասար շենքին, որտեղ աշխատում ես: Կանգ առար: Քարացար: Քեզ էին նայում տասնյակ աչք-պատուհաններ, դուռ-շուրթերը և բացվել-փակվելով՝ ասես քեզ հրավիրում էին ներս: Ահա մի քանի վայրկյանից այդ ապակե բերանը կուլ կտա քեզ, և դու նորից կանհետանաս… Ինչ-որ անհասկանալի անշարժ կերպով դեռ կանգնած ես մուտքի մոտ: Եվ սիրտդ ինքնամոռաց բաբախում է….
Մոտեցար շենքի դռներին և թույլ չտվեցիր, որ ապակե դռները կուլ տան քեզ: Քարացումից դուրս գալով՝ շարունակեցիր ճամփադ Մանուկյան փողոցով: Մեջքիդ ու ծոծրակիդ զգում էիր, թե ինչպես է շենքը հետ-հետ մնում քեզանից: Ժպտացիր: Ահաբեկվեցիր դրանից, բայց հետո էլի ժպտացիր, այն մարդու ժպիտով, ով երկար տառապանքներից ու չարչարանքներից հետո վերջապես ելքը գտել է: Ու դու գիտեիր, ավելի ճիշտ՝ կուզեիր իմանալ, որ ոչ միայն Լեռը քեզանից գոհ կլինի, այլ նաև նա: Նա: Չէ՞ որ նա քեզանից վճռականության էր սպասում, նա քեզ սխրանքի էր ոգեշնչում: Եվ դու երախտապարտ էիր նրան դրա համար:
«Քո շնորհիվ: Հաստատ, քո շնորհիվ… Կուզեի քեզ մի բան ասել: Այն, ինչ մտածում էի: Այն մասին, որ անվերջ մտածում եմ, որովհետև կապված էքեզ հետ, ինձ հետ, իսկ քո մասին անընդհատ եմ մտածում… Լսիր, իմ կյանք, իմ սեր: Մենք կանք և միևնույն ժամանակ չկանք: Հա՜, հա՜: Այնպեստարօրինակ է: Դու այստեղ ինչ—որ տեղ ես, քո աշխատանքի մեջ, քո ընտանիքի, իսկ ես՝ իմ: Դա է այն իրականությունը, որ բոլորը գիտեն: Եվայդ իրականությունը ինչ—որ սև ու սպիտակ է: Բայց կա այն իրականությունը, որտեղ մենք ենք, և այն լի է աշխարհի բոլոր գույներով: Հասկանո՞ւմես՝ ինչ եմ ասում: Եվ պատահական չէ: Որովհետև այն մեզ համար երկրորդ իրականությանն է, որտեղ մենք ենք, ավելի իրական, քան իրականումէ: Որովհետև մենք ԱՊՐՈՒՄ ԵՆՔ հենց նրանում, իսկ այն մեկում՝ առարկայականում, պարզապես գոյություն ունենք: Եվ ես սիրում եմ ՄԵՐ այդիրականությունը: Մտածեցի, որ հենց դա էլ իմաստ ունի: Համենայն դեպս միայն դա է իմ գորշ, բանի պետք չեկող կյանքին գույներ տալիս: Միայնայս կյանքը, միայն դու ես թույլ տալիս, որ արյունը հոսի երակներումս, որը հենց գրելն է… և շնորհիվ քեզ: Շնորհիվ քեզ: Մի անգամ դու ներսխուժեցիր իմ կյանք, և, ինչպես տեսնում ես, մնացիր այնտեղ ընդմիշտ: Ես այն ժամանակ մեռած էի: Ես արդեն մեռել էի, բայց դեռ ինձ չէին թաղել: Եվ երբ արդեն նեխման հոտը անտանելի էր դարձել, հայտնվեցիր դու: Հայտնվեցիր, որ ինձ կենդանացնես: Հարություն տաս: Դարձար այնհրեշտակը, որն այցի եկավ ինձ, և ես հարություն առա: Այդ օրվանից դու՝ պահապան հրեշտակս, փրկում ու պահպանում ես ինձ: Իսկ հետո, երբես կենդանացա, ապաքինվեցի, դու ինձ թևեր պարգևեցիր և սովորեցրիր թռչել: Մենք սավառնում էինք մասին: Մենք սավառնում ենք: Մենք կարողենք սավառնել մեր կյանքում»:
Դու մտար բակ, իսկ հետո՝ շենք: Բարձրացար չորրորդ հարկ ու հաղորդագրություն գրեցիր՝ բարձրանում եմ քեզ մոտ: Դռան զանգը տվեցիր:
-Ողջույն… Շուտ ես եկել: Չէի սպասում քեզ: Թեև լավ է, որ եկել ես: Պիտի խոսենք: Ներս արի: Մի ժպտա: Սա ի՞նչ է: Ատամի խոզանա՞կ: Ատամի խոզանակո՞վ ես եկել ինձ մոտ: Չէ, դու չես կարող ինձ մոտ տեղափոխվել: Ոչինչ չի պատահել: Նույն բանն ես կրկնում: Ասացի՝ պարզապես պետք է խոսենք: Գործից դո՞ւրս ես եկել: Ինչի՞ համար ես արել: Ես ասել եմ, որ ի՞նչ: Ես բնավ այդ չեմ նկատի ունեցել: Դու ամեն ինչ սխալ ես հասկացել: Հասկանո՞ւմ ես: Դա միայն կիրք էր: Սեր չէր: Մի ընդհատիր: Այդ ամենն ավելորդ է, հասկանո՞ւմ ես: Այս ամբողջ ընթացքում ուզում էի քեզ ասել, որ ուրիշ տղամարդու եմ սիրում: Քեզ չեմ սիրում: Այսինքն՝ սիրում եմ, բայց եղբոր նման: Հետո՞ ինչ, որ քնել ենք իրար հետ: Կիրք էր, անցավ: Հա, լավ կլինի գնաս: Ես կզանգեմ քեզ օրվա ընթացքում: Պետք է:
Դու ինձ թևեր պարգևեցիր, սովորեցրիր թռչել…
Նա, նա, նա… Մանուկյան փողոց, Լեռ, հյուրանոց, լուսակիր, Կաթողիկե եկեղեցի, Աբովյան փոցող, բակ, Ռեքվիեմ…
Ռուսերենից թարգմանեց Մարիա Լազարևան
[1]Թարգմանությունը՝ Արաքս Շահինյանի
[2]Պասսակալիա (իտալ. passacaglia, իսպ. pasacalle, pasar-անցնել և calle-փողոց բառերից) — ակադեմիական երաժշտության մեջ՝ պահված բասսի վրա հիմնված գործիքային պիես (ավելի հաճախ երգեհոնի կամ կլավեսինի համար)՝ գրված պոլիֆոնիկ վարիացիաների ձևով (Վիքիպեդիա):
(с сайта читать здесь)
Անդին 1, 2017
